Qo‘qon xonligining yuksalishi va inqirozi
XVIII asrda Chingizxon avlodlari hokimiyatining zaiflashuvi sharoitida barpo etilgan Qo‘qon xonligi O‘rta Osiyodagi siyosiy va iqtisodiy o‘zgarishlarning yorqin namunasiga aylandi. Shohruhiylar sulolasiga asos solgan Ming urug‘i Qo‘qonni gullab-yashnagan davlatga aylantirdi. Bu davlat dastlab chingiziylar o‘lponidan o‘zini chetga oldi, keyinchalik esa rasman Chin imperiyasi tarkibiga kirdi.
Xonlik nafaqat Xitoy va Sharqiy Turkiston bilan savdoda o‘z imtiyozlarini ta’minladi, balki Rossiya va Shinjong o‘rtasidagi savdoda muhim bog‘lovchi bo‘g‘inga aylandi. Olimxon hukmronligi davrida (1799-1811-yillar) davlat yangi yuksalish cho‘qqilariga erishdi: muntazam qo‘shin tuzildi, bu esa qirg‘iz va qozoq ko‘chmanchilarining yerlarida qal’alar qurib, hududni kengaytirish imkonini berdi. Bundan tashqari, xonlar keng ko‘lamli sug‘orish kanallari qurish ishlarini yo‘lga qo‘yib, Farg‘ona vodiysini mintaqaning qishloq xo‘jaligi markaziga aylantirdilar.
Biroq xonlik muvaffaqiyatlari bilan bir qatorda afsonalarga ham ega bo‘ldi. Olimxon o‘z sulolasini Buyuk Mo‘g‘ullar imperiyasi asoschisi Zahiriddin Muhammad Bobur orqali Amir Temur bilan bog‘laydigan rivoyat tufayli faqat chingiziylarning nasibasi bo‘lgan unvonni qabul qildi. Afsonaga ko‘ra, Bobur O‘zbekistonda o‘g‘lini qoldirgan va u Ming urug‘ining ajdodiga aylangan.
Biroq siyosiy beqarorlik va janjal-mojarolar xonlik poydevorini yemirib tashladi. So‘nggi yirik hukmdor Muhammad Alixon o‘gay onasiga uylanib, hammaning nafratini qo‘zg‘atdi, bu esa Buxoro amiriga bostirib kirishga bahona bo‘ldi. 1842-yilda Qo‘qon bosib olindi, Alixon esa qatl etildi. Shunday qilib, mintaqa madaniyati va siyosatida sezilarli iz qoldirgan xonlik tarixi yakuniga yetdi.