“Boburnoma”: O‘rta Osiyo va Hindiston madaniy merosi
“Boburnoma” (chig‘atoycha بابر نامہ; “Bobur kitobi” yoki “Bobur qaydnomalari”) — Buyuk Mo‘g‘ullar imperiyasi asoschisi va Amir Temur avlodi Zahiriddin Muhammad Boburning mashhur xotiralaridir. O‘rta asrlar adabiyotining bu noyob yodgorligi Boburning o‘zi “turkiy” deb atagan chig‘atoy tilida bitilgan. O‘rta asrlar adabiyotining bu noyob yodgorligi Boburning o‘zi “turklar” deb atagan chig‘atoy tilida yozilgan.
“Boburnoma” nomi keng tarqalgan bo‘lsa-da, muallif o‘z asarini “Vaqoye’” (“Voqealar”) deb nomlashni ko‘zda tutgan bo‘lishi mumkin. Keyinchalik, Buyuk Mo‘g‘ullar davrida kitob fors tiliga tarjima qilinib, uning hozirgi nomi mustahkamlandi.
Xotiralar Bobur hayotining muhim lahzalarini qamrab oladi: 12 yoshida Farg‘ona taxtiga o‘tirishi, Samarqand uchun kurashi, Kobulga ko‘chishi va keyinchalik Hindistonni fath etishi. Tavsiflar orasida 1526-yildagi Panipat jangidagi g‘alaba, Agrada hokimiyatni o‘rnatishi va kundalik hayoti tafsilotlari bor. Bobur bilimdon, tarix va tabiatga e’tiborli inson sifatida namoyon bo‘ladi.
Bobur o‘z yozuvlarida O‘rta Osiyo, Afg‘oniston va Hindiston shaharlari hamda xalqlarini tasvirlaydi. Tilga olingan shaharlar orasida Andijon, Samarqand, Buxoro, Kobul va Peshovar mavjud. U mintaqaning etnik tarkibiga, jumladan, turklar, sartlar, o‘zbeklar va afg‘onlarga alohida e’tibor qaratadi.
Bobur tashrif buyurgan joylarning o‘simlik va hayvonot dunyosini batafsil tasvirlaydi. Uning qaydlarida fillar, maymunlar, karkidonlar, shuningdek, anor, bodom, banan va xurmo kabi o‘simliklar tilga olinadi.
Bobur vafotidan so‘ng uning xotiralari Buyuk Mo‘g‘ullar imperiyasi hukmdorlari uchun qo‘llanmaga aylandi. Boburning nabirasi Akbar Buyuk kitobni fors tiliga tarjima qilishni buyurdi va unga rasmlar ishlattirdi. Yevropa madaniyatida asarga qiziqish XVIII asrda paydo bo‘ldi, Rossiyada esa u birinchi marta 1857-yilda nashr etildi.
Hozirgi kunda “Boburnoma” dunyoning 25 ga yaqin tiliga, jumladan, rus tiliga tarjima qilingan. Bu asar nafaqat adabiyot yodgorligi, balki Bobur davri O‘rta Osiyo va Hindiston hayoti hamda madaniyatini aks ettiruvchi muhim tarixiy manba sifatida qadrlanmoqda.