Jahon iqtisodiyoti yangi muammolar qarshisida: tendensiyalar va o‘sish nuqtalari o‘zgarishi
2025-yil aprel oyi oxirida Xalqaro valyuta jamg‘armasi (XVJ) global yalpi ichki mahsulot o‘sishi prognozlarini keskin pasaytirdi: 2025-yilda 2,8 foiz va 2026-yilda 3 foiz darajasida. Bu yanvar oyida prognoz qilinganidan 0,8 foiz bandga past (ikkala yilda ham 3,3 foiz). Prognozlarni qayta ko‘rib chiqish sababi — noaniqlikning o‘sishi va yangi bojxona to‘siqlari.
To‘rtta "D": Tahlilchilar to‘rtta hal qiluvchi megatrendni ajratib ko‘rsatishadi: deglobalizatsiya, demografiya, dekarbonizatsiya va raqamlashtirish (ing. "digitalization")
Deglobalizatsiya izolyatsionizm va narxlarning ko‘tarilishiga, demografiya kadrlar yetishmovchiligi va inflyatsiyaga, dekarbonizatsiya narxlarning ortishiga, raqamlashtirish esa unumdorlikning oshishiga olib keladi.
Deglobalizatsiya: Proteksionizm va tariflar xalqaro savdoda hal qiluvchi ahamiyatga ega bo‘lib, iqtisodiy izolyatsionizmni kuchaytirmoqda va global savdo hajmini pasaytirmoqda.
"Globallashuv to‘liq ketmaydi, chunki bu Amerika uchun juda qimmatga tushadi," — deydi P.A. Stolipin nomidagi O‘sish iqtisodiyoti instituti ijrochi direktori Anton Sviridenko. Uning so‘zlariga ko‘ra, globallashuv jarayonlari yanada rivojlanishining uchta ssenariysi bo‘lishi mumkin: AQSH bilan alohida davlatlar o‘rtasida savdo shartnomalarini imzolash, Xitoyning Yevropa bilan iqtisodiy aloqalarini mustahkamlash, BRIKS va SHHTning manfaatdor davlatlari bilan savdo ittifoqini shakllantirish.
Demografiya: Aholining keksayishi va tug‘ilishning kamayishi ijtimoiy-iqtisodiy tizimlarga yuk bo‘lib, pensiya tizimlarini isloh qilishni va keksa avlodni mehnat faoliyatiga jalb qilishni talab etadi.
BMT prognoziga ko‘ra, dunyo aholisi soni 2080-yillarning o‘rtalarida eng yuqori cho‘qqiga — 10,3 milliard kishiga yetadi, shundan so‘ng u asta-sekin pasayishni boshlaydi. 2030-yilga borib Yer yuzidagi har olti kishidan biri o‘rtacha 60 yosh va undan katta bo‘ladi va bunday odamlarning umumiy soni 2020-yildagi 1 milliarddan 1,4 milliardga yetadi, deb ta’kidlaydi Jahon sog‘liqni saqlash tashkiloti.
Dekarbonizatsiya: Kam uglerodli iqtisodiyotga o‘tish yangi bozorlarni yaratadi va texnologiya xarajatlarini kamaytiradi, ammo iqlim kelishuvlarini qayta ko‘rib chiqishni talab qiladi.
Raqamlashtirish: Sun’iy intellekt (SI) iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantiradi, ammo xavfsizlik sohasida nazoratni talab qiladi va mehnat bozorida tarkibiy o‘zgarishlarga olib kelishi mumkin.
Biroq, rivojlanayotgan iqtisodiyotlar, ayniqsa, Vetnam, Hindiston, Filippin, Indoneziya, Turkiya va Xitoy o‘sish drayverlari bo‘lib qolmoqda, garchi rivojlangan mamlakatlar bilan farqni qisqartirishdagi taraqqiyot sekinlashgan bo‘lsa-da.
Jahon iqtisodiyotining keyingi rivojlanishi yangi texnologiyalarga moslashish va shakllanayotgan yangi iqtisodiyotning afzalliklaridan foydalanishga bog‘liq bo‘ladi.