O‘zbekiston va YEOII: aloqa nuqtalari
O‘zbekiston aholi soni bo‘yicha Markaziy Osiyodagi eng yirik davlat bo‘lib, sezilarli iqtisodiy resurslarga ega ekanligi sababli mintaqaviy savdo-iqtisodiy jarayonlarda muhim o‘rin egallaydi. O‘zbekiston YEOIIning to‘laqonli a’zosi bo‘lmasa-da, O‘zbekistonning YEOII bilan hamkorligi har ikki tomon uchun alohida ahamiyatga ega. 2020-yil dekabr oyida O‘zbekiston YEOII huzurida rasman kuzatuvchi maqomini oldi.
Ushbu maqom O‘zbekistonga Ittifoq doirasida yagona bozorda ishtirok etish yoki tovar va xizmatlarning erkin harakatlanishi kabi to‘liq imtiyozlarni bermaydi, biroq mamlakatga integratsiya masalalarini muhokama qilishda faol ishtirok etish va a’zo davlatlar bilan iqtisodiy munosabatlarni o‘rnatish imkonini beradi. Shuningdek, kuzatuvchi maqomi O‘zbekistonga YEOIIda qabul qilingan qoida va standartlarga bosqichma-bosqich moslashish imkonini beradi, bu esa kelajakda integratsiyani osonlashtirishi mumkin. O‘zbekistonning YEOII bilan savdo aloqalari jadal rivojlanmoqda.
Bugungi kunda YEOII mamlakatlari orasida O‘zbekistonning asosiy hamkorlari Rossiya, Qozog‘iston va Qirg‘iziston hisoblanadi. Rossiya va Qozog‘iston savdo hajmi bo‘yicha O‘zbekistonning eng yirik tashqi iqtisodiy hamkorlaridir. 2022 yilda O‘zbekiston va YEOII mamlakatlari o‘rtasidagi tovar ayirboshlash hajmi 11 milliard dollardan oshdi, bu mamlakat tashqi savdosining sezilarli qismini tashkil etadi. O‘zbekistonning asosiy eksport tovarlari qishloq xo‘jaligi mahsulotlari, to‘qimachilik, kimyoviy tovarlar va elektronika hisoblanadi. O‘zbekiston YEOII davlatlaridan sanoat tovarlari, uskunalar, energiya manbalari va oziq-ovqat mahsulotlarini import qiladi. Rossiya va Qozog‘iston neft, gaz, don va metallarning katta hajmlarini yetkazib beradi.
O‘zbekiston o‘zining qishloq xo‘jaligi mahsulotlari, jumladan, meva-sabzavot va to‘qimachilik mahsulotlari uchun YEOII mamlakatlari bozorlariga kirishni kengaytirishdan manfaatdor. Oziq-ovqat mahsulotlarini o‘zaro yetkazib berish boshqa hududlardan importga qaramlikni kamaytirishga va oziq-ovqat xavfsizligini mustahkamlashga yordam berishi mumkin. O‘zbekiston YEOII mamlakatlari va Janubiy Osiyo o‘rtasidagi transport yo‘laklarini rivojlantirishda muhim rol o‘ynaydi. O‘zbekiston orqali tranzit YEOII mamlakatlariga Afg‘oniston, Pokiston va Hindiston bilan aloqalarni yo‘lga qo‘yish imkonini beradi. Transport infratuzilmasining, jumladan, temir yo‘llar va avtomobil magistrallarining rivojlanishi savdo uchun yangi imkoniyatlar ochmoqda.
Katta miqdordagi gaz zaxiralariga ega bo‘lgan O‘zbekiston Rossiya va Qozog‘iston bilan energetika sohasidagi hamkorlikni faol rivojlantirmoqda. Bundan tashqari, qayta tiklanuvchi energiya manbalari va energiya samaradorligi sohasidagi qo‘shma loyihalar muhokama qilinmoqda. Savdo munosabatlari jadal rivojlanayotganiga qaramay, O‘zbekiston va YEOII o‘rtasidagi hamkorlik salohiyatini cheklab qo‘yayotgan muayyan muammolar mavjud. O‘zbekiston YEOIIga to‘laqonli a’zo bo‘lmagani sababli tarif va notarif to‘siqlarga duch kelmoqda, bu esa mahsulotlarni Ittifoq mamlakatlariga eksport qilishni qiyinlashtirmoqda.
O‘zbekiston va YEOII mamlakatlari o‘rtasidagi normativ-huquqiy bazadagi farqlar Ittifoq bozorlarida tovarlar va xizmatlar integratsiyasi uchun qiyinchiliklar tug‘dirmoqda. Xususan, bu texnik standartlar va bojxona nazoratiga taalluqlidir. Transport infratuzilmasini modernizatsiya qilish zarurati va chegaralarning o‘tkazish qobiliyatini oshirish logistika zanjirlari va savdo oqimlarini yaxshilash uchun asosiy vazifa bo‘lib qolmoqda. O‘zbekiston YEOIIga qo‘shilishga shoshilmayotgan bo‘lsa-da, kelajakda yanada chuqurroq integratsiyalashish ehtimoli mavjud. Yaqinroq hamkorlikdan keladigan iqtisodiy foydalarni hisobga olgan holda, mamlakat asta-sekin YEOII bilan yaqinlashishi mumkin, bu esa tarif to‘siqlarini bartaraf etishga va savdo operatsiyalarini soddalashtirishga olib keladi. O‘zbekiston, ayniqsa, qishloq xo‘jaligi va to‘qimachilik sanoati kabi sohalarda o‘z tovarlari uchun YEOII bozorlariga kengroq kirishga intiladi. Bunga maxsus savdo bitimlari yoki YEOII standartlariga moslashtirish orqali erishish mumkin.
O‘zbekiston va YEOII mamlakatlari transport yo‘laklarini rivojlantirish ustida ishlashni davom ettiradilar, bu esa bozorlarning o‘zaro ochiqligini yaxshilaydi va mintaqaning Yevropa va Osiyo o‘rtasidagi transport xabi sifatidagi rolini kuchaytiradi. Mamlakat Ittifoqning to‘laqonli a’zosi bo‘lmasa-da, O‘zbekiston va YEOII o‘rtasidagi savdo-iqtisodiy munosabatlar rivojlanishda davom etmoqda. Hamkorlikning asosiy yo‘nalishlari savdo, infratuzilmani rivojlantirish va energetika sohasidagi sheriklikni o‘z ichiga oladi. Kelajakda O‘zbekiston YEOII bilan integratsiyani chuqurlashtirishi mumkin, bu esa savdo va iqtisodiy o‘sish uchun yangi imkoniyatlar ochadi, shu bilan birga mamlakat tarif to‘siqlar va me’yoriy tartibga solish bilan bog‘liq bir qator muammolarni hal qilishi kerak bo‘ladi.