O‘zbekiston ayollarining gender tenglikka erishishdagi yutuqlari va qiyinchiliklari
Gender tenglik shunchaki maqsad emas, balki jamiyatning barqaror rivojlanishidagi asosiy omillardan biridir. U ayollar huquqlari uchun kurash va insonparvarlik taraqqiyotini mustahkamlashni o‘z ichiga oladi. So‘nggi o‘n yilliklarda bu mavzu, ayniqsa, O‘zbekiston va Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligi (MDH) kabi hududlarda alohida dolzarblik kasb etdi. Bu yerda an’anaviy turmush tarzi, madaniy qadriyatlar va zamonaviy o‘zgarishlarga intilish masalalari boshqa hech qayerda bo‘lmaganidek bir-biriga chambarchas bog‘liq.
Gender tenglik harakati bizdan ancha oldin boshlangan ko‘p qirrali jarayondir. U qonunchilik islohotlari, ijtimoiy kampaniyalar va sezilarli ijtimoiy o‘zgarishlarni qamrab oladi. O‘zbekistonda CEDAW (‘Xotin-qizlarga nisbatan kamsitishning barcha shakllariga barham berish to‘g‘risida‘gi konvensiya) kabi xalqaro konvensiyalarning ratifikatsiya qilinishi muhim qadamlardan biri bo‘ldi. Ushbu hujjatlar ayollar huquqlarini himoya qilish uchun huquqiy asos yaratadi va keyingi islohotlar uchun yo‘l-yo‘riq bo‘lib xizmat qiladi.
Ta’lim sohasida ham taraqqiyot kuzatilmoqda. Oliy ma’lumot olayotgan qizlar soni ortib bormoqda, bu esa ularning kasbiy o‘sishi uchun imkoniyatlar ochmoqda. Bu nafaqat ayollarning o‘zi uchun, balki butun jamiyat uchun ham muhim, chunki bilimli ayollarning iqtisodiyot va siyosatda ishtiroki mamlakat taraqqiyotiga hissa qo‘shadi.
Iqtisodiy huquq va imkoniyatlarni kengaytirish borasidagi sa’y-harakatlar ham ahamiyatlidir. Ayollarga yo‘naltirilgan mikromoliyalashtirish dasturlari tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlashning asosiy vositasiga aylandi. Kichik va o‘rta korxonalarning ayol rahbarlari bugungi kunda O‘zbekiston iqtisodiyoti rivojiga salmoqli hissa qo‘shmoqda.
Muvaffaqiyatlarga qaramay, ko‘plab to‘siqlar mavjud. An’anaviy gender rollarining ta’siri asosiy muammolardan biri bo‘lib qolmoqda. Jamiyatda ko‘pincha ayoldan birinchi navbatda oilaviy majburiyatlarni bajarishi kutiladi, bu esa uning kasbiy maqsadlarini cheklaydi. Ushbu stereotiplar kasbiy ajralishga va ayollarning yuqori maoshli sohalarda yetarli darajada ishtirok etmasligiga olib keladi.
Iqtisodiy tengsizlik ham jiddiy muammo bo‘lib qolmoqda. Ish haqidagi farq, karyerada o‘sish imkoniyatlarining cheklanganligi va ishlaydigan onalarning yetarli darajada qo‘llab-quvvatlanmasligi — bularning barchasi qo‘shimcha to‘siqlarni keltirib chiqaradi. Ayollarning siyosiy jihatdan chetlashtirilishi ham jiddiy qiyinchiklardan biridir. Ijtimoiy va institutsional to‘siqlar ularning boshqaruv va qaror qabul qilishda faol ishtirok etishiga xalaqit beradi.
Bu to‘siqlarni bartaraf etishda jamoat tashkilotlari va tashabbuslar muhim o‘rin tutadi. Oiladagi zo‘ravonlikka, ish joyidagi kamsitishlarga qarshi va ayollarning reproduktiv huquqlari uchun olib borilayotgan kampaniyalar o‘zgarishlarning kuchli vositasiga aylandi. Bu borada O‘zbekiston, ayniqsa yoshlar orasida faollik ortib borayotganini ko‘rsatmoqda. Ular gender masalalariga e’tiborni jalb qilish uchun ijtimoiy tarmoqlardan faol foydalanmoqda.
O‘zbekistonning o‘ziga xos xususiyati shundaki, u an’analarni saqlash va modernizatsiya zarurati o‘rtasidagi muvozanatni topishga intiladi. Hukumat, biznes va ilm-fandagi yetakchi ayollarning muvaffaqiyatli misollari shuni ko‘rsatadiki, bu vazifalarni faqat kompleks yondashuv bilan hal qilish mumkin. Qishloq joylardagi ayollarni qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan davlat dasturlari o‘z samarasini ko‘rsatdi, biroq ularni kengaytirish va takomillashtirish zarur.
Gender tenglik nafaqat adolat masalasi, balki ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyotning qudratli harakatlantiruvchi kuchidir. O‘zbekiston uchun har bir ayol o‘z salohiyatini ro‘yobga chiqara oladigan sharoitlarni yaratishni davom ettirish muhimdir. Shundagina jamiyatning barqaror rivojlanishi va uning barcha a’zolarining teng huquqli ishtirokini ta’minlash mumkin.