O‘zbekistonda palliativ yordam: muammolar, yechimlar va xalqaro hamkorlik
Palliativ yordam davolanmaydigan kasalliklarga chalingan bemorlar va ularning oila a’zolarining hayot sifatini yaxshilashga qaratilgan yondashuvdir. Asosiy vazifa og‘riqni va boshqa og‘ir alomatlarni yengillashtirish, shuningdek psixologik va ijtimoiy qo‘llab-quvvatlashdan iborat. O‘zbekistonda bu soha nisbatan yaqinda rivojlana boshlagan bo‘lsa-da, so‘nggi yillarda uning shakllanishida muhim qadamlar qo‘yildi.
Palliativ yordam sohasidagi mutaxassislarni tayyorlashning yetishmasligi asosiy muammolardan biri bo‘lib qolmoqda. Tibbiyot oliy o‘quv yurtlarida uzoq vaqt davomida shifokorlarni bemorlar bilan muloqot qilish ko‘nikmalariga o‘rgatish zarurati e’tibordan chetda qoldi. Hatto bugungi kunda ham “Taskin” xospisiga kelayotgan saratonning to‘rtinchi bosqichi bilan og‘rigan bemorlar ko‘pincha o‘z tashxisini bilmaydilar. Bunday yondashuv ularning ruhiy holatini yanada og‘irlashtiradi.
2024 yilda o‘quv dasturlarini qayta ko‘rib chiqish doirasida tibbiyot oliy ta’lim muassasalari talabalari uchun bioetika kurslarini o‘quv jarayonlariga kiritish ishlari boshlandi. Endi bemorlar va ularning oilalari bilan muloqot qilish ko‘nikmalariga alohida e’tibor qaratilmoqda.
Yana bir jiddiy muammo opiofobiya — opioid og‘riqsizlantiruvchi vositalardan foydalanishdan qo‘rqishdir. 2023-yilgacha O‘zbekistonda opioidlarni berish uchun cheklov mavjud edi: bitta retseptga 21 ampuladan ko‘p emas. Bu og‘riqsizlantirishga jiddiy to‘siq edi. Faqat 2023-yilda cheklov bekor qilindi va bemorlar zarur dori-darmonlarni yetarli miqdorda olish imkoniyatiga ega bo‘lishdi. Biroq, opioidlarni to‘g‘ri titrlash va tayinlash vazifasi qolmoqda, bu esa tibbiyot xodimlarining malakasini oshirishni talab qiladi.
Toshkentda “Taskin” xospisi negizida ta’lim markazini tashkil etish rejalari mutaxassislar tayyorlash darajasini yangi bosqichga ko‘tarishni va’da qilmoqda. 2025-yilda ushbu markazni ochish rejalashtirilgan bo‘lib, u nafaqat O‘zbekiston, balki butun Markaziy Osiyo uchun o‘quv maydoniga aylanadi.
Gulnora Kunirova (Qozog‘iston) va Taalaygul Sabirbekova (Qirg‘iziston) kabi xalqaro ekspertlar bilan hamkorlik faol muhokama qilinmoqda. Bundan tashqari, ta’lim dasturlari Fundacja Hospicyjna (Polsha) va isroillik hamkorlar Dafna Kfir-Forman va Ron Sabar bilan birgalikda ishlab chiqilmoqda.
2025-yilda O‘zbekiston Respublikasining Sog‘liqni saqlash to‘g‘risidagi qonuniga palliativ yordamni kiritish rejalashtirilgan. Bu palliativ yordamni sog‘liqni saqlash tizimining ajralmas qismi sifatida mustahkamlash imkonini beradi. Shuningdek, shu davrda palliativ yordam mutaxassislari va hamshiralar Mehnat vazirligi huzuridagi kasblar reestriga kiritiladi, bu ularning ijtimoiy himoyasini ta’minlaydi.
2024-yil oktyabr oyida O‘zbekistonda ilk bor palliativ yordam sohasida ma’rifat haftaligi o‘tkazildi. Hafta davomida asosiy telekanal va radiostansiyalar bu mavzuni eng ko‘p tomosha qilinadigan vaqtda yoritdilar. Ommaviy axborot vositalarining qo‘llab-quvvatlashi palliativ yordamning ahamiyatiga jamoatchilik e’tiborini jalb qilish imkonini berdi.
Adliya vazirligi vakillarining ishtiroki ushbu qo‘llab-quvvatlashga misol bo‘lib, ular qonunchilikni tahlil qilish asosida uni yaxshilash bo‘yicha tavsiyalar berishdi. Parlamentda hokimlar va Sog‘liqni saqlash vazirligi vakillari ishtirokida davra suhbati tashkil etilib, palliativ yordamni rivojlantirish yo‘llari muhokama qilindi.
O‘zbekiston jahon hamjamiyatining eng yaxshi amaliyotlariga, jumladan, AQShda o‘tkazilayotgan EPEC va ELNEC dasturlariga e’tibor qaratmoqda. “Taskin” xospisining ochilish bosqichida xalqaro hamkorlar tomonidan tashkil etilgan treninglar asosiy rol o‘ynadi. Palliativ yordamni rivojlantirishga qo‘shgan hissasi beqiyos bo‘lgan Erik Krakauer va Juli Ling kabi mutaxassislar ilhomlantiruvchi misollardir.
O‘zbekistonda palliativ yordam siyosiy iroda, jamoatchilik ko‘magi va xalqaro hamkorlikning uyg‘unligi tufayli rivojlanmoqda. Opiofobiya va muloqot qobiliyatining yetishmasligi kabi to‘siqlarni yengib o‘tish insonparvar va samarali yordam tizimini yaratishga asos bo‘ladi. Qonunchilikdagi o‘zgarishlar va ta’lim tashabbuslarining joriy etilishi kelajak uchun mustahkam poydevor yaratadi.