Rustam Sagdullayev va Eldar Yo'ldoshev: O'zbekiston va Rossiyadagi kino va teatr
— Bugun O’zbekistonda hamda Rossiyada kino va kino sanoati haqida gaplashmoqchiman. Va, albatta, mamlakatlarimiz o’rtasida yagona madaniy makonni saqlashni muhokama qilish. Rustam Abdullayevich, men sizdan boshlamoqchiman. Iltimos, ayting-chi, pedagogikaga qanday keldingiz va ishingizda sizga nima yoqadi? Ayni paytda sizning maqsadlaringiz va orzularingiz qanday? Axir, siz allaqachon postsovet hududida taniqli aktyorsuz va endi VGIKda dars berayotganingiz aniq. Sizning kursingiz bor, ehtimol hatto bitta emas. Hozir qanday maqsad va orzularingiz bor? Kino rivojlanishini qanday ko’rasiz? Buning uchun bizga nimalar kerak?
Rustam Sagdullayev:
— Men VGIKda dars berishga ko’ndirgan hamkasblarimning iltimosiga binoan pedagogikaga keldim. Men bunga shubha bilan qaradim, chunki oldin men filmlar suratga olganman, talabalarga dars bermaganman. Ammo vaqt o’tishi bilan men bu ishga odatlandim, bu qanchalik muhimligini angladim va bundan zavqlana boshladim.
Talabalar bilan ishlashda men o’z tajribam va bilimlarim bilan bo’lishishni yaxshi ko’raman. Mening maqsadim ularga nafaqat aktyorlik mahoratini o’rgatish, balki ularni ijodiy shaxs sifatida rivojlantirishdir. Kino — bu maksimal konsentratsiya, samaradorlik va tasavvurni talab qiladigan san’at. Va men bu fazilatlarni o’quvchilarimga yetkazishga harakat qilaman.
Pedagogika-bu murakkab, ammo qiziqarli ish. Har bir talabaning o’ziga xos qobiliyatlari, hayotga bo’lgan qarashlari bor va har kimga individual yondashuv kerak. Mening vazifam ularga o‘z imkoniyatlarini ochishga yordam berish, o‘z ustida ishlashga va o‘z ishining haqiqiy ustasi bo‘lishga o‘rgatishdir.
— Rahmat, Rustam Abdullayevich. Juda qiziq. Eldar Sodiqovich, sizdan kino sanoatiga qanday kelganingizni va bu sohada qanday orzularingiz borligini so’ramoqchimisiz?
Eldar Sodiqovich:
— Doktorlik dissertatsiyasini himoya qilib, kinematografiya sohasida fan doktori maqomini olganimdan so’ng meni "O’zbekkino"milliy agentligiga ishga taklif qilishdi. U yerda uch yil O’zbekiston Davlat kinosi apparati rahbari lavozimida ishladim. Toshkentda VGIK filialini ochish g’oyasi paydo bo’lganda, menga ushbu loyihani boshqarishni ishonib topshirildi. Vgikning O’zbekistondagi filialining ochilishi prezidentlarimiz Shavkat Miromonovich Mirziyoyev va Vladimir Vladimirovich Putinning tashabbusi bilan amalga oshirilgan muhim voqea bo’ldi.
O’zbekistonda kino sanoati azaliy an’analarga ega. Birinchi kinostudiya Buxoroda tashkil etilgan bo’lib, o’zbek kinosining rivojlanishiga katta hissa qo’shgan ko’plab rejissyorlar, ssenariy mualliflari va aktyorlar VGIK bitiruvchilari bo’lgan. Bugun Vgikdagi o’zbek ustaxonasining tiklanishi tufayli biz ushbu an’analarni davom ettirmoqdamiz va mamlakatimizda kino sanoatini rivojlantirmoqdamiz.
— Rustam Abdullayevich, kinodagi hozirgi tendentsiyalarni qanday baholaysiz? Hozir kino sanoati bilan nima sodir bo’lmoqda va uning kelajagini qanday ko’rasiz?
Rustam Sagdullayev:
— Professional sifatida men kino turli yo’llar bilan rivojlanayotganini ko’ryapman. Ommaviy tomoshabinni o’ziga tortadigan kino bor va sizni o’ylantiradigan, tasvirlar va janrlar orqali nimanidir o’rgatadigan kino bor. Albatta, barcha filmlar chuqurlik va ma’noga ega emas va bu achinarli.
Ssenariy kinoning asosidir va agar teatr ilgich bilan boshlangan bo’lsa, kino ssenariy bilan boshlanadi. Ammo nafaqat stsenariy muhim. Rejissyor, operator va ssenariy muallifining tandemi muvaffaqiyatli filmning kalitidir. Aktyorlarni tanlash ham muhim rol o’ynaydi.
Agar rejissyor yaxshi ansambl yaratishga muvaffaq bo’lsa, bu muvaffaqiyatning yarmi.
Biroq, so’nggi paytlarda men ko’plab filmlar takrorlanayotganini, aktyorlar bir xil rollarda qolib ketganini payqadim, bu esa tomoshabinni bezovta qiladi. Kino xilma-xil, o’ziga xos bo’lishi kerak, ammo afsuski, ko’plab kinoijodkorlar g’oyalarni nusxalashni boshlaydilar, bu esa tomoshabinga ham, filmlarning o’ziga ham foyda keltirmaydi.
— Men nima haqida gapirayotganingizni tushunaman. Sizningcha, kino yanada sifatli va yangi bosqichga ko’tarilishi uchun nima qilish kerak?
Rustam Sagdullayev:
— Kino sanoati yangi g’oyalar va iste’dodlarga muhtoj. Biz o’qituvchilar noyob filmlar yaratadigan yangi avlod kinoijodkorlarini tarbiyalashga harakat qilamiz. Rejissyorlar va yozuvchilar boshqalarning g’oyalarini nusxalashdan ko’ra, asl asarlarni yaratishda birgalikda ishlashlari muhimdir.
Tomoshabin oldida axloq va mas’uliyat ham muhim jihatlardir. Aktyorlar va rejissyorlar nafaqat ko’ngilochar mahsulotni, balki odamlarning ongi va qalbiga ta’sir qiladigan san’atni yaratayotganliklarini bilishlari kerak. Shuning uchun ularning har biri o’zlari ishtirok etadigan loyihalarni diqqat bilan tanlashlari va takrorlanmaslikka harakat qilishlari kerak.
— Va kino kelajagi haqida nima deb o’ylaysiz? Sizningcha, qaysi tendentsiyalar ustunlik qiladi?
Rustam Sagdullayev:
— Kino-bu doimiy ravishda rivojlanib, yangi sharoitlarga moslashadigan tirik organizm. U o’zgarishda davom etadi, yangi janrlar, shakllar va texnologiyalar paydo bo’ladi. Masalan, sun’iy intellekt allaqachon kino sanoatiga ta’sir ko’rsatmoqda, ammo aminmanki, inson ruhi va ijodkorligi har doim ushbu san’atning markazida bo’ladi.
Shu bilan birga, kino texnogen san’at sifatida yangi texnologiyalardan foydalanishda davom etadi, ammo ruh, ma’no, g’oya har doim kinoda muhim va asosiy bo’lib qoladigan narsadir.
— Fikringiz uchun rahmat, Rustam Abdullayevich. Juda qiziq. Eldar Sodiqovich, Rossiya va O’zbekiston o’rtasidagi yagona madaniy makon masalasiga qaytsak, uning mavjudligi va rivojlanishini qanday baholaysiz? Sizningcha, mamlakatlarimizni kino sohasida nima birlashtiradi?
Eldar Sodiqovich:
— Mamlakatlarimiz kino sohasida uzoq vaqtdan beri bir-biriga bog’langan. Ko’plab taniqli o’zbek kinoijodkorlari VGIKda tahsil olishgan va qo’shma loyihalar har doim yaxshi natijalarga erishgan. Vgikning Toshkentdagi filialini ochish madaniy aloqalarimizni mustahkamlashdagi yana bir qadamdir. Qo’shma filmlar, aktyorlar va rejissyorlar almashinuvi, qo’shma loyihalar — bularning barchasi mamlakatlarimizda madaniy aloqalarni mustahkamlash va kino rivojiga yordam beradi.
— Bu haqiqatan ham juda muhim. Rustam Abdullayevich, siz allaqachon qo’shma loyihalar haqida gapirgansiz. Hozir VGIK filialida qanday loyihalar amalga oshirilayotgani haqida gapira olasizmi? Yosh kinoijodkorlar uchun qanday istiqbollar bor?
Rustam Sagdullayev:
— Bizning filialimizda biz talabalar o’zlarining ijodiy g’oyalarini amalga oshirishlari uchun faol ishlaymiz. Biz istiqbolli rejalarni muhokama qilamiz, ularga kinoda birinchi qadamlarini qo’yishga yordam beradigan loyihalarni ishlab chiqamiz. Bu oson ish emas, lekin biz har bir talabaga ushbu sohada o’z yo’lini topishga yordam berishga harakat qilamiz.
Biz ikkinchi kursda ko’plab talabalar qiziqarli asarlar yaratishni boshlaganini ko’ramiz va bu juda yoqimli. Biz ularning tashabbuslarini qo’llab-quvvatlaymiz, ularga g’oyalarni hayotga tatbiq etishga yordam beramiz. Davra suhbatlari, festivallar, xalqaro tanlovlarda ishtirok etish — bularning barchasi ularning rivojlanishi uchun muhimdir.
— Bunday istiqbollar haqida eshitish juda ajoyib. Eldar Sodiqovich, O’zbekistonda kino kelajagi haqida qanday fikrdasiz? Qaysi yo’nalishlar rivojlanadi va biz yosh iste’dodlarning salohiyatidan qanday foydalanishimiz mumkin?
Eldar Sodiqovich:
— O’zbekistonda kinoning kelajagi endi o’z faoliyatini boshlayotgan yosh iste’dodlar bilan bog’liq. Ularning rivojlanishi uchun sharoit yaratish va ularni barcha bosqichlarda qo’llab-quvvatlash muhimdir.
Biz talabalarga kino sanoatini yaxshiroq tushunish va ko’nikmalarini rivojlantirishga yordam beradigan ta’lim dasturlarini yaratish ustida faol ishlamoqdamiz.
Rossiya bilan qo’shma loyihalar, xalqaro festival va tanlovlarda ishtirok etish, yangi texnologiyalardan foydalanish — bularning barchasi O’zbekistonda kinoni rivojlantirishga va uni xalqaro maydonda mashhur qilishga yordam beradi. Biz o’zbek kinosining katta kelajagini ko’rmoqdamiz va ishonchim komilki, birgalikdagi sa’y-harakatlarimiz muvaffaqiyatga olib keladi.
— Ushbu qiziqarli va mazmunli suhbat uchun tashakkur! Biz Rossiyada ham, O’zbekistonda ham kinoning holati va istiqbollari haqida ko’p narsalarni bilib oldik. Sizga harakatlaringizda muvaffaqiyatlar va yangi ijodiy yutuqlar tilayman!
Nadejda Gurova, atayin "Karavan-Info" portal uchun