Dmitriy Ivanovich Sharonov: falsafadan ommaviy axborot vositalariga va aksincha
— Dmitriy, nima uchun abituriyent sifatida siz Moskva davlat universitetini tanlagansiz? Bu qanday sodir bo’lgan?
Men Moskva davlat universitetini boshqalar bilan bir xil sababga ko’ra tanladim — bu Rossiyaning birinchi universiteti. Har birimiz qandaydir yutuqlarni orzu qilamiz va shuni aytishim kerakki, bu yutuqlar men uchun osonlik bilan erishilmagan. Men universitetga ikkinchi marotaba tanlov bosqichi orqali kirdim, va katta yoshda edim — yigirma yoshdan oshgan edim. Men allaqachon turli tashkilotlarda ish tajribasiga ega edim: loyiha institutida, mudofaa korxonasida, u yerda uzoq safarlarga borar edim va hatto kolxoz dalalarida ishlaganman. Orzuim har doim Moskva davlat universitetiga kirish edi, men hattoki boshqa universitetlarni ko’rib chiqmadim va oxir-oqibat Moskva Olimpiadasidan bir yildan keyin, 1981 yilda birinchi kurs talabasi bo’ldim. Men Moskva davlat universitetining falsafa fakultetining aspiranturasini tugatdim.
— Bu juda qiziq! Talabalik yillaringiz qanday o’tganini ayta olasizmi? Ko’proq nimalar yodingizda qolgan?
— Talabalik yillari, albatta, hayotning eng yaxshi yillari. Ular kutilmagan hodisalardan xoli emas edi: uchinchi kursda men oila qurdim va meni o’g’lim tug’ildi. Shunga qaramay, bu vaqt juda esda qolarli bo’ldi. Kursdoshlar bilan barcha aloqalar umr bo’yi davom etadi. Bu eng qiziqarli vaqt — biz xalqaro talabalar qurshovida yashar edik, bu xalqaro muhit yaratar edi, men Kubaning Yangi Yilini birinchi marotaba ko’rdim. Bundan tashqari, bu birinchi ilmiy qiziqishlar va eng qiziqarli o’qituvchilar bilan uchrashuvlar edi.
— Qanday qilib hayotingizni ilmiy o’qituvchilik faoliyati bilan bog’lashga qaror qildingiz?
— Avvaliga men o’zimni ilmiy va o’qituvchilik martabasiga bag’ishlamoqchi edim, ammo taqdir biroz boshqacha qaror qilgan edi. Tarix zigzag qildi va bir kuni biz butunlay boshqa dunyoda uyg’ondik. Men boshqa kasblar va turli muhitlar bilan duch kelishim kerak edi. Shunga qaramay, mening falsafa va o’qitishga bo’lgan muhabbatim saqlanib qoldi va men o’z tajribam va bilimlarimni yosh avlod bilan baham ko’rganimdan xursandman.
— Dmitriy Ivanovich, endi sizni kasbingiz haqida gaplashsak. Nima uchun aloqa, marketing va PR sohasini tanladingiz?
— Bu ajoyib hikoya. Aspiranturani tugatgandan so’ng, men Rossiyaning uzoq viloyatlaridan biriga bordim. Aynan u yerda mening barcha qiziqarli to’qsoninchi yillarim boshlandi. Men turli xil jamoat lavozimlarini egallab, jamoat hayotida faol ishtirok etishga majbur boldim. Men ishlagan universitetda 1996 yilda birinchi reklama va jamoatchilik bilan aloqalar bo’limlaridan biri tashkil etilgan. Menga bir nechta kurslar taklif qilindi va amaliy tajribamdan kelib chiqib, bu foydali ish ekanligini angladim va rozi bo’ldim. Shunday qilib, men qayta tayyorgarlikdan o’tdim va o’shandan beri men Rossiyaning turli shaharlarida, shu jumladan Moskvada turli professional yig’ilishlarda faol qatnashdim.
— Bu haqiqatan ham qiziqarli yo’l. Professional yig’ilishlarda qatnashish tajribangiz haqida aytib bera olasizmi?
— 1996 yilda kasbning besh yilligi munosabati bilan men Aleksandr Petrovich bilan uchrashdim, u ham ushbu sohada edi. U turmush o’rtog’imning kursdoshi edi, lekin bir kurs katta edi. Bu biz hamkasblar sifatida professional yo’llarimizni muhokama qilishimiz mumkin bo’lgan muhim lahza edi. Keyingi yillarda juda ko’p qiziqarli burilishlar bo’ldi, masalan, men faol ishtirok etgan yangi prezident saylovlari. Bu tajriba meni kasbimda mustahkamladi.
— Va oxir-oqibat qanday qilib Moskva davlat universitetiga borib qoldingiz?
— Bir payt men sobiq kursdoshlarimga yordam berish uchun Moskvaga qaytishga qaror qildim. O’shandan beri men bu yerda deyarli kafedra tashkil etilganidan beri ishlayapman.
— Dmitriy Ivanovich, nega o’qituvchi bo’lishga qaror qildingiz va bu ishdan qanday zavq olasiz?
— Oh, savol, albatta, jiddiy. Men turli xil sharoitlarni va turli xil tomoshabinlarni ko’rdim. Ammo men kelgusi davr juda ko’p afzalliklarga ega ekanligiga ishonchim komil. Biz, ayniqsa, hozirda mavjud bo’lgan texnologiyalardan foydalanish imkoniyatini hisobga olgan holda, yanada qiziqarli hayot kechirayapmiz. Agar menga 20-30 yil ichida nima bo’lishini aytishsa, men ishonmas edim. Biz odatiy turmush tarzimizdagi keskin o’zgarishlar bilan ajralib turadigan mutlaqo yangi davrga qadam qo’ymoqdamiz.
— Siz zamonaviy texnologiyalarni eslatib o’tdingiz. Sun’iy intellekt va neyron tarmoqlarni rivojlantirish haqida qanday fikrdasiz?
— Ha, sun’iy intellekt va neyron tarmoqlar atrofidagi barcha shov-shuvlar Gartner egri chizig’i bo’ylab rivojlanmoqda. Bu yangi texnologiyalarning ko’tarilish va pasayish davrlarini qanday boshdan kechirishini tavsiflovchi innovatsion prognoz agentligi. Avvaliga blockchain texnologiyalari va kripto-valyutalarning ulkan yuksalishi yuz berdi, endi bu harakat biroz sekinlashdi. Bir nechta yirik kripto birjalari buzildi va meta koinotlari taniqli kompaniyalar bilan bir qatorda orqaga qadam tashladilar. Ammo keyin, bu egri chiziq bo’ylab, unumdorlik platosi yuzaga keladi, bu yerda texnologiyalar haqiqiy foyda keltira boshlaydi.
— Kelajakni qanday ko’rayotganingizni batafsil aytib bera olasizmi?
— Ha, o’zgarish og’riqli jarayon bo’ladi, lekin oxir-oqibat bizning turmush tarzimiz tubdan o’zgaradi. Masalan, yaqinda, shu yil boshida, generativ transformatorlarning to’rtinchi GPT modeli katta shov-shuvga sabab bo’ldi. Bu AQShda qo’rquv va sud jarayonlarining bo’roniga olib keldi. Mualliflik huquqi bo’yicha komissiya bu uning asari emas deb qaror qildi va muallif unga hech qanday huquqqa ega emas. Bu noyob holat. Bu butun vaziyat e’tiborni yangi istiqbolli kasbga — sun’iy intellekt va katta ma’lumotlar muhandislariga qaratdi.Endi barcha aloqa fanlari muammosiz ushbu tekislikka o’tmoqda.
— Sizningcha, ushbu yangi fanlarning istiqbollari qanday?
— Menimcha, yangi fan mavzusi zamonaviy raqamli iqtisodiyotning o’ziga xos xususiyatlarini aks ettirishi kerak. MTS yoki Sber kabi kompaniyalar allaqachon ushbu o’tishni boshladilar. Tez orada biz raqamli platformalar atrofidagi ushbu sohadagi birinchi qadamlarni ko’ramiz. AQShda media ekologiyasi assotsiatsiyasi uzoq vaqtdan beri mavjud bo’lib, u taxminan 50 yildan beri ishlaydi. Biz endigina boshlayapmiz, lekin hech qachon bilmaganimizdan ko’ra kechroq bilganimiz yaxshi. Aloqa — eng istiqbolli yo’nalishlardan biri bo’lib, odamlar ushbu intizomni tanlashlari mutlaqo to’g’ri.
— 2021 yilda siz “ommaviy axborot vositalaridagi avtomatlar” mavzusida ochiq ma’ruza qildingiz. Bu haqda ko’proq ma’lumot bera olasizmi?
— Ha, bu juda qiziq bolgan edi. Biz antik davrning spirmitizm seanslari va zamonaviy ommaviy axborot vositalari o’rtasidagi munosabatlarni o’rganib chiqdik. Men buni har doim mifologiya yoki tarixdan ko’proq narsa deb bilganman. Masalan, salonlarni bosib olgan hayvon magnetizmi atrofida ommaviy psixoz davrida paydo bo’lgan shaxmat mashinasining hikoyasi. Ushbu ilmiy tajribalar ko’pincha foydali kashfiyotlar sifatida emas, balki hovli uchun o’yin-kulgu sifatida ko’rilgan.
— Bu haqiqatan ham qiziqarli yondashuv. Zamonaviy jamiyatda ommaviy axborot vositalarining rolini qanday ko’rasiz?
— Ommaviy axborot vositalari katta rol o’ynaydi. Tarixiy jihatdan media va yolg’on bir-biri bilan chambarchas bog’liq edi. Masalan, shaxmat mashinasi hiyla-nayrang edi, u yerda odam qurilma ichida yashiringan va eng yaxshi o’ynagan. Bu zamonaviy sun’iy intellekt holatini eslatadi, bu yerda biz mustaqillik taassurotini yaratadigan, ammo baribir inson tomonidan boshqariladigan kuchli tizimlarni ko’ramiz. Zamonaviy ommaviy axborot vositalari o’tmishdagi spiritizm sessiyalaridan kam bo’lmagan qiziqish va munozaralarni keltirib chiqaradi. Ommaviy axborot vositalari ko’pincha strategik kadrlardan foydalanadi, buni o’tmishdagi spirmitizm seanslarida qo’llanilgan usullar bilan solishtirish mumkin. Keyin odamlar ko’rishlari mumkin bo’lgan g’ayrioddiy narsaga ishonch bilan yig’ilishardi. Bu zamonaviy ommaviy axborot vositalarida ham ko’rish mumkin bo’lgan hiyla-nayrang.
— Ommaviy madaniyatning ommaviy axborot vositalarini idrok etishdagi rolini qanday ko’rasiz?
— Ommaviy madaniyat har doim ommaviy axborot vositalarini idrok etishda muhim rol o’ynagan. Qadimgi davrlarda Kolizey va Flaviya teatri ommaviy tomoshalar va qatllar uchun yaratilgan. Ommaviy axborot vositalari va ommaviy madaniyat yangi haqiqatni yaratadi, uni maxsus o’qitilgan odamlar shakllantiradi va jamoatchilikka taqdim etadi. Bularning barchasi yolg’on va strategik ramka elementlari bilan mustahkamlangan.
— Media haqiqati haqida qanday fikrdasiz?
— Media haqiqatidan faqat ommaviy axborot vositalarining o’zida yoki meta-pozitsiyada yashirinish mumkin-ommaviy axborot vositalari va ularning kontentni kuzatish. Kontentni yaratish yoki uni tomosha qilish mumkin. Bu narsalarni birlashtirish mumkin emas. Men tadqiqotchiman va faqat kontent yaratmasdan tomosha qilishim kerak.
— Dmitriy Ivanovich, sizning tushunchangizda axborot sabablari nima va ular zamonaviy biznesda qanday qo’llaniladi?
— Barcha axborot sabablari zamonaviy biznes tomonidan tashkil etiladi. Agar biznes buni qilmasa g’alati bo’lar edi. Dastlab siyosatchilar va harbiylar harbiy targ’ibot orqali axborot sabablari bilan shug’ullanishni boshladilar. Birinchi, albatta, diniy doiralar edi. Gap mashhur propaganda jamoati haqida ketmoqda. Vaqt o’tishi bilan tashviqot o’zgardi va ba’zi jamoatchilik bilan aloqalar vakillari PRni yaxshiroq eshitlishiga qaror qilishdi. Shunday qilib, biz endi reklama bilan bogliq kasbimizni oldik.
— Sizningcha, muvaffaqiyatli biznes aloqalarining siri nimada? Masalan, ommaviy nutq va ishbilarmonlik muhitida xodimlarning o’zaro munosabati formatida?
— Ommaviy nutq formatida ma’ruzachi darhol tomoshabinlar e’tiborini jalb qilishi kerak. Buni tashqi ko’rinish yoki tinglovchilarga savol berish kabi chalg’ituvchi usul yordamida amalga oshirish mumkin. Bir misol: malaka oshirish kurslaridan birida o’qituvchi akkordeon chalishni boshladi. Men o’tirdim va bu murakkab asarlarni ijro etish juda qiyin bo’lgan vosita deb o’yladim. Biroq, bu darhol tomoshabinlarning idrok etish kalitini o’zgartirdi. Ma’ruza 20 daqiqadan oshmasligi kerak, garchi u odatda bir yarim soat davom etadi. Murakkab modullarni hazillar, latifalar va uydirmalar bilan aralashtirish muhimdir. Ma’ruza boshida muammoni qo’yishi, kamida uchta tezisni kengaytirish va oxirida xulosa qilish kerak. Ushbu ritorik vositalar qadimgi davrlardan beri ma’lum bo’lib, qadimgi Yunonistonda qo’llanilgan.
Vertikal aloqaga kelsak, bu hech qanday sirli narsa bo’lmagan xizmat aloqasi. Printsip boshida bir xil, u har qanday korporatsiyada mavjud. Uchrashuvlar va majlislar o’tkaziladi. Bu qayta-qayta takrorlanadigan va tashkilotni mustahkamlaydigan jarayonlar. Agar tashkilot foydali funktsiyalarni bajarmasa ham, u ushbu jarayonlarning inertsiyasi tufayli mavjud bo’lib qoladi.
Hamkorlik aloqalari yoki tarmoq biznes muhitida muhim rol o’ynaydi. Konferentsiyalar va forumlarda ishtirokchilar mavzularni muhokama qilish va shartnomalar tuzish uchun nafaqaga chiqishlari mumkin. Kontaktlarni almashish biznesni rivojlantirishga va yangi marralarni zabt etishga yordam beradi. O’rnatilgan aloqalar foydali bo’lishi va biznesni rivojlantirishga yordam berishi mumkin.
— Katta auditoriya oldida chiqish kichik guruh oldida gapirishdan sezilarli darajada farq qiladi. Sizning tavsiyalaringiz qanday?
— Bu miqdor haqida emas, balki auditoriya sifati haqida. Tomoshabinlar g’ayrioddiy ekzotik bolishlari mumkin. O`z tajribamda men bir nechtasini ko’rdim, ularni oldida butun bilim bazamni tezda qayta tiklashim kerak edi. Mutaxassis auditoriyalar bor, ular uchun ba’zi texnikalar muhim emas, ular ajratilgan vaqtni boshqacha kayfiyatda o’tkazadilar. Asabiy yoki aksincha, g’amgin tarzda chidab bo’lmaydigan tomoshabinlar bor. Tomoshabinlar talablarini qondirish uchun kontent guruh profiliga to‘g‘ri moslashtirilgan bo‘lishi muhim.
Masalan, bizda hozirda 500 ga yaqin auditoriya bilan fakultetlararo kurs mavjud. Men 200-230 talabadan iborat xonada ma’ruza o’qiganman va bu oson edi, chunki men ularning fikrlash tarzi va umidlarini bilardim. Qisqa vazifalar va kichik seminarlarni, hatto bundan katta auditoriyalarda ham bajara olish muhimdir. Ammo, agar tomoshabinlarning sifati boshqacha bo’lsa, siz vaziyatni ichkaridan his qilib, niyatlaringizni qayta formatlab, yo’lda moslashishingiz va qayta ishlashingiz kerak.
Zamonaviy sportda biznes komponenti muhim rol o’ynaydi. Moliyaviy homiylik xilma-xil bo’lib, homiylar tennis bo’yicha Katta dubulg’a va boshqa yirik tadbirlar kabi chempionatlarni qo’llab-quvvatlash huquqi uchun faol kurash olib borishmoqda. Superkubokda 30 soniyalik video klip o’rin narxi 7 million dollargacha yetishi mumkin, bu esa tomoshabinlarning qadri va obro’sini ta’kidlaydi. Ushbu tadbirlarga dunyoning eng yaxshi brendlari sarmoya kiritib, ularning kuchi va ta’sirini namoyish etadi.
Sport madaniyatning bir qismi sifatida PR xodimlarining alohida e’tiboriga loyiq bo’lgan alohida makondir. Sport PR-dagi ixtisoslashuv men hammaga tavsiya qiladigan moliyaviy PRga o’xshaydi. Bu erda siz qat’iyatli bo’lishingiz va buxgalteriya tendentsiyalariga ega bo’lishingiz kerak, ammo sportda ham harakat, ham chiroyli, kuchli odamlar bor, bu sohani ayniqsa jozibali qiladi.
— Dmitriy Ivanovich, xulosa qilib shuni bilishni istardimki, PR sohasiga qiziqqan o’quvchilarimizga nima deysiz?
— Bilim va tajribaga och qolishdan qo’rqmang. Qat’iyatli bo’ling va maqsadlaringizga erishing. Bu har qanday sohada, xoh u sport, xoh PR, xoh karyerangizning boshqa sohalarida muvaffaqiyatga erishish yo’lidir.
Alibekov Amirxon, atayin “Karavan-Info” uchun