“G‘isht” so‘zining Xorazm ildizlari
“G‘isht” so‘zi qadimiy kelib chiqishga ega bo‘lib, uning ildizlari Xorazm madaniyatiga borib taqaladi. Xorazmda yashovchi o‘troq o‘g‘uz-massagetlar qal’alar va shaharlar qurishda ham xom, ham pishgan g‘ishtdan foydalanganlar. Bu ularni o‘tovlarda yashab, murakkab qurilish materiallarini talab qilmaydigan ko‘chmanchi turklardan sezilarli darajada farqlagan.
Xorazm sivilizatsiyasining rivojlanishida metallurgiya muhim rol o‘ynagan, avvaliga bronza, keyinchalik temir bilan bog‘liq bo‘lgan. Pichoq va qilichlarni o‘tkirlash uchun qayroqtosh deb ataluvchi toshlardan foydalanilgan, ishlov berish jarayonida hosil bo‘ladigan metall qirralari esa “kirav” deb nomlangan — bu so‘z Xorazmda hozirgi kungacha saqlanib qolgan.
Kuydirilgan loy ham qirralarni yo‘qotish uchun samarali material bo‘lib chiqdi. Xorazmliklar bunday loy bo‘laklarini “qiralvuch” deb atashgan. Vaqt o‘tishi bilan kuydirilgan loy bloklaridan mustahkamroq binolar qurish mumkinligi aniqlandi. “Qiralvuch” atamasi "karvuch‘ga aylanib, pishgan g‘isht ma’nosini anglatadigan bo‘ldi.
Savdo va madaniy aloqalar orqali “karvuch” so‘zi Xorazmdan tashqariga tarqalib, slavyan tillaridagi “g‘isht” atamasiga asos bo‘ldi. Qiziq tomoni shundaki, o‘zbek tilida g‘isht uchun “g‘isht” so‘zi ishlatilsa-da, Xorazmda qadimiy “karvuch” atamasi hozirgacha saqlanib qolgan.
“G‘isht” so‘zining tarixi nafaqat Xorazmning boy merosini, balki boshqa xalqlar madaniyatiga ta’sir ko‘rsatgan muhandislik va til an’analarining rivojlanishiga qo‘shgan hissasini ham aks ettiradi.