
Surxondaryoning o‘rta asr yodgorliklari: Termiz hukmdorlari saroyining ganchdan o‘yib ishlangan bezaklari
1930-yillarda Moskva Sharq madaniyati muzeyi ekspeditsiyasi tomonidan qazilgan Termiz hukmdorlari saroyi ko‘plab jumboqlarni yashirmoqda. Eng qiziqarli kashfiyotlardan biri XII asrning ikkinchi yarmiga oid ganchdan yasalgan o‘ymakor bezaklardir. Saroy devorlaridan topilgan bu bezak unsurlar, jumladan, geometrik naqshlar o‘zining go‘zalligi va ijro mahorati bilan kishini hayratga soladi.
Biroq, o‘sha davrdagi nashrlarda ba’zi naqshlarning fotosuratlari taqdim etilgan bo‘lsa-da, saroy topilmalari haqida to‘liq ma’lumot hali ham ommaga taqdim etilmagan. Internetda tasodifan topgan suratim Toshkentda saqlanayotgan arxivning bir qismi bo‘lishi mumkin. Bu kashfiyot arxivlarda hali nashr etilmagan, saroy va uning bezaklari tarixiga oydinlik kiritishi mumkin bo‘lgan ko‘plab materiallar bor, degan fikrga olib keladi.
Ganchdan yasalgan dekorativ plitalarning o‘ziga kelsak, ular, afsuski, qazilgan joyda yo‘q. Bugungi kunda saroy o‘rnida faqat devorlarining sopol qoldiqlari saqlanib qolgan. Bu noyob plitkalar qachon va qanday qilib olib tashlanganligi sir bo‘lib qolmoqda. Bu Ikkinchi jahon urushidan oldin yoki keyin sodir bo‘lgan degan taxmin bor, ammo ular qayerda saqlanishi mumkinligi haligacha noma’lum.
Bu taqinchoqlar topilishi va o‘rganilishi lozim bo‘lgan haqiqiy san’at asaridir. Ular O‘zbekistonda islom san’atining aql bovar qilmaydigan go‘zalligi va murakkabligini ochib beradigan dunyodagi birinchi noyob muzey — Islom geometrik naqshlari muzeyini yaratish uchun asos bo‘lishi mumkin.